Η στρατηγική διοίκηση
Ο όρος της στρατηγικής διοίκησης αποτελεί πρόσφατη προσθήκη στην ακαδημαϊκή προσέγγιση και στη καθημερινή πρακτική της διοίκησης και διαχείρισης των οργανισμών, είτε πρόκειται περί δημόσιων είτε περί ιδιωτικών.
Στην προσπάθεια προσέγγισης του όρου, ειδικά στο πλαίσιο των δημοσίων οργανώσεων, απαιτούνται να προσδιοριστούν τα εξής στοιχεία :
- Η έννοια της στρατηγικής διοίκησης
- Τα χαρακτηριστικά της στρατηγικής διοίκησης
Η έννοια της στρατηγικής διοίκησης
Η στρατηγική διοίκηση, ως όρος, ήρθε να αντικαταστήσει/συμπληρώσει/ολοκληρώσει τον αντίστοιχο του στρατηγικού σχεδιασμού, ο οποίος ως πρακτική κυριάρχησε στη λειτουργία ιδίως των επιχειρήσεων , ήδη από την δεκαετία του 1960.
Ο στρατηγικός σχεδιασμός αφορούσε μια δομημένη και ολοκληρωμένη προσπάθεια των οργανισμών να αναγνωρίσουν και αποτυπώσουν τη θέση στην οποία βρίσκονται, αναφορικά με το περιβάλλον τους, να προσδιορίσουν την επιθυμητή μελλοντική τους κατάσταση και να χαράξουν την καταλληλότερη διαδρομή για να οδηγηθούν στην κατάσταση αυτή.
Στο πλαίσιο δε των δημοσίων οργανώσεων, ο στρατηγικός σχεδιασμός μπορεί σύμφωνα με τον Poister (Poister, 2010) να θεωρηθεί ως : μια προσέγγιση της ευρύτερης εικόνας, η οποία αναμιγνύει την στρατηγική σκέψη, την αντικειμενική ανάλυση και την υποκειμενική αξιολόγηση αξιών, στόχων και προτεραιοτήτων, για μια μελλοντική κατεύθυνση και τις ανάλογες στρατηγικές δράσης, που θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα, αποτελεσματικότητα και ικανότητα του οργανισμού να προσθέτει δημόσια αξία.
Αναγνωρίζοντας την προστιθέμενη αξία του στρατηγικού σχεδιασμού, όλο και περισσότεροι οργανισμοί, δημόσιας ή ιδιωτικής φύσεως, ενεπλάκησαν με το πέρασμα του χρόνου σε σχετικές διαδικασίες και δραστηριότητες ενώ και η ακαδημαϊκή κοινότητα έδειξε ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον.
Το αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η «παραγωγή» ενός μεγάλου πλήθους μεθοδολογιών, εργαλείων, τεχνικών, σχεδίων και προσεγγίσεων στρατηγικού σχεδιασμού που αναφέρονταν σε κάθε επίπεδο και δραστηριότητα οργανωσιακής λειτουργίας και επεδίωκαν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους προκλήσεις και προβλήματα, που αναδύονταν στην καθημερινή και επιδιωκόμενη λειτουργία των διαφόρων οργανισμών.
Το νέο, για την εποχή και τις επικρατούσες συνθήκες, όμως αυτό ρεύμα, δεν ήρθε χωρίς ατέλειες και περιορισμούς, που δεν άργησαν να φανούν και να δημιουργήσουν αντιδράσεις και κλίμα κριτικής.
Το βασικότερο θέμα που ανακύπτει από τη μελέτη των αδυναμιών και περιορισμών του στρατηγικού σχεδιασμού είναι το κενό μεταξύ σχεδίασης και υλοποίησης. Δηλαδή ενώ ο στρατηγικός σχεδιασμός κατέληγε σε μια πρόταση που, σύμφωνα με τους περιορισμούς που επέβαλλε η ισχύουσα κάθε φορά κατάσταση, περιέγραφε την καλύτερη δυνατή εξέλιξη και μελλοντική κατάσταση για τον οργανισμό αυτή δε μπορούσε να επιτευχθεί, εξαιτίας διαφόρων παραγόντων που ανέκυπταν κατά τη διαδικασία εφαρμογής.
Προς αντιμετώπιση των προβλημάτων και περιορισμών του στρατηγικού σχεδιασμού και ιδίως του κενού μεταξύ του τελευταίου και της εφαρμογής (έλλειμμα εφαρμογής), αναπτύχθηκε η προσέγγιση της στρατηγικής διοίκησης, καταρχάς στο πλαίσιο της λειτουργίας των οργανισμών του ιδιωτικού τομέα, όπου η στρατηγική διοίκηση μπορεί να οριστεί ως (Dess, Lumpkin and Eisner, 2008) : οι αναλύσεις, αποφάσεις και δράσεις που ένας οργανισμός αναλαμβάνει με σκοπό να δημιουργήσει και να διατηρήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα
Όπως προκύπτει από τον παραπάνω ορισμό, δύο είναι τα βασικά στοιχεία διαφοροποίησης του στρατηγικού σχεδιασμού από την στρατηγική διοίκηση. Το πρώτο στοιχείο αφορά την ενσωμάτωση στη στρατηγική διοίκηση πέραν των κλασικών διεργασιών της ανάλυσης και της λήψης αποφάσεων, οι οποίες και αποτελούν τον πυρήνα και του στρατηγικού σχεδιασμού, επιπλέον και της διεργασίας της ανάπτυξης και εφαρμογής των δράσεων.
Με τον παραπάνω τρόπο η στρατηγική διοίκηση ενσωματώνει το στρατηγικό σχεδιασμό σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία εγγυάται την επιτυχή υλοποίηση και την αποφυγή του ελλείμματος σχεδιασμού-εφαρμογής.
Το δεύτερο στοιχείο αφορά την έννοια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, ως κύριας επιδίωξης της στρατηγικής διοίκησης. Σε αντίθεση με το στρατηγικό σχεδιασμό, ο οποίος, όπως περιγράφηκε προηγουμένως, προσδιορίζει το επιθυμητό μέλλον, καθώς και την καταλληλότερη διαδρομή προς αυτό, η στρατηγική διοίκηση επιδιώκει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Αν και στην ουσία το τελικό αποτέλεσμα είναι για τον οργανισμό το ίδιο, δηλαδή η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και διάκριση, εντούτοις υπάρχει διαφορά στη προσέγγιση επίτευξης αυτών. Σε κάθε περίπτωση όμως, η στρατηγική διοίκηση έχει να κάνει με τη λήψη και εφαρμογή κύριων και σημαντικών αποφάσεων, που θα καθορίσουν την πορεία και το μέλλον του οργανισμού.
Δεδομένου ότι στην πλειονότητά τους οι δημόσιες οργανώσεις λειτουργούν «μονοπωλιακά», δηλαδή διαθέτουν υπηρεσίες κατά κύριο λόγο που είναι μοναδικές και δεν αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό, υπήρχε δυσκολία να προσαρμοστεί η έννοια της στρατηγικής διοίκησης στο πλαίσιο λειτουργίας τους. Έτσι, ελάχιστες είναι οι προσεγγίσεις, θεωρητικές ή πρακτικές, σε διεθνές επίπεδο οι οποίες πραγματεύονται την έννοια της στρατηγικής διοίκησης στο δημόσιο τομέα.
Ένας ολοκληρωμένος ορισμός για την στρατηγική διοίκηση δημοσίων οργανώσεων δόθηκε πρόσφατα από τους Bryson et al (Bryson, Berry and Yang, 2010). Σύμφωνα με αυτόν η στρατηγική διοίκηση ορίζεται ως : η κατάλληλη και λογική ενσωμάτωση του στρατηγικού σχεδιασμού και της εφαρμογής αυτού, σε συνεχή βάση, ώστε ένα οργανισμός να ενισχύσει την ικανότητα του εκπλήρωσης της αποστολής του, εκτέλεσης των εντολών του, συνεχούς μάθησης και δημιουργίας βιώσιμης δημόσιας αξίας.
Συμπερασματικά, η στρατηγική διοίκηση αποτελεί το αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης των διεργασιών του στρατηγικού σχεδιασμού και της εφαρμογής αυτού σε μια ολοκληρωμένη διεργασία, η οποία δημιουργεί το πλαίσιο εντός του οποίου ο οργανισμός λαμβάνει τις σημαντικές αποφάσεις για τη μελλοντική του πορεία και αναπτύσσει τις στρατηγικές και τις τακτικές του για τη υλοποίηση αυτών.